Misschien heb je het al eens opgemerkt: dat kleine ronde litteken op de bovenarm van je ouders of grootouders. Het oogt mysterieus, meestal dicht bij de schouder, en lijkt op een ingeholde cirkel met kleine inkepingen. Misschien heb je je afgevraagd waar het vandaan komt, of viel het je pas op toen iemand het je liet zien.
Dat litteken vertelt een verhaal vol geschiedenis. Het is een overblijfsel van een cruciale vaccinatie, namelijk de pokkenprik. Deze kleine markering is een stille getuige van een tijdperk waarin bescherming tegen een dodelijke ziekte, de pokken, van groot belang was.
Voor iedereen die na de jaren ’70 is geboren, kan het wat onbekend zijn. Vraag er echter naar bij je ouders of grootouders, en ze zullen je vertellen dat het een teken is van een pokkenvaccin. Dankzij dit vaccin zijn wereldwijd ontelbare levens gered.
Pokken, of variola, was een besmettelijke en vaak fatale ziekte. Het zorgde voor hoge koorts en een hevige huiduitslag, met soms ernstige littekens als gevolg. In de ergste gevallen leidde het zelfs tot blindheid en overlijden. Voor het beschikbaar komen van het 20e-eeuwse pokkenvaccin, eiste deze ziekte miljoenen levens.
Maar waarom zorgde dit vaccin voor zo’n duidelijk litteken? In tegenstelling tot de meeste moderne vaccins was de pokkeninenting een stuk ruwer. Het virus werd met een bijzondere bifurcatienaald in de huid van de bovenarm ingebracht – een naald met twee puntige uiteinden. Deze procedure veroorzaakte een huidreactie: eerst een bultje, dat daarna veranderde in een blaar en uiteindelijk een korst vormde. Wanneer de korst losliet, bleef er een permanent litteken over als bewijs van de succesvolle vaccinatie.
Geschiedenis en Het Einde van de Pokkenvaccinatie
In vroeger tijden was een vaccinatieboekje overbodig. Je litteken fungeerde als een soort levend vaccinatiebewijs. In enkele landen moest je zelfs je litteken tonen als bewijs van vaccinatie bij het solliciteren, naar school gaan of reizen.
Dankzij grootschalige vaccinatie-inspanningen werd de ziekte uiteindelijk uitgeroeid. In Nederland stopte men in 1972 met verplichte pokkeninentingen omdat het virus bijna volledig was verdwenen. In 1980 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) pokken officieel uitgeroeid. Het is tot nu toe de enige ziekte die wereldwijd volledig is uitgewist.
Voor wie vóór 1972 is geboren, is de kans groot dat je zo’n litteken hebt. Als je na 1972 geboren bent, is de kans vrijwel nihil dat je ooit tegen pokken bent ingeënt en het bijhorende litteken hebt.
Waarom blijft dat litteken zo zichtbaar? Dat heeft te maken met de intensiteit van de huidreactie. Het vaccin bevatte een verzwakt levend virus dat een sterke reactie veroorzaakte en diep in de huid drong. Dit zorgde voor een soort mini-infectie die je lichaam moest opruimen, met een stevig en vaak licht ingedeukt litteken als blijvend resultaat.
Als je er nog een hebt, draag je dus letterlijk een stukje geschiedenis met je mee. Het wordt vaak gezien als een symbool van bescherming en overleving.
Hoewel pokken uitgeroeid is, wordt het virus nog bewaard voor onderzoek in enkele laboratoria, wat zorgen oproept over de mogelijkheid van gebruik als biowapen. Daarom zijn pokkenvaccins nog steeds beschikbaar, maar alleen voor specifieke groepen zoals militairen of wetenschappers die er potentieel mee te maken krijgen.
Je kunt het litteken beschouwen als een soort tijdcapsule. In een wereld die continu verandert door technologie en gezondheidszorg, herinnert dat litteken ons aan een tijd waarin de strijd tegen ziekten zoals pokken cruciaal was voor het redden van levens. Bekijk zo’n litteken op jouw arm of die van een ander eens met waardering en verwondering — het herinnert ons aan de kracht van vaccinatie.